Maximus of Gallipoli, Geneva, 1638: Mark 13:1-22

I’ve been off for a week, and things on this blog have been a little salty-languaged of late (and will get so again: there’s a nice list of slang.gr idioms I’m planning on walking through). To offer some respite from all that, I’m posting an excerpt from the translation of the New Testament into Modern Greek by Maximus of Gallipoli (Maximos of Kallipolis), sponsored by Cyril Lucaris and published posthumously in 1638.

The translation itself and its publication history is a fascinating story, but I haven’t had the time to go through the secondary literature (including a 1200 pp recent treatise on the translation.) For now, there’s an article from the Jehovah’s Witnesses comprehensively reviewing past translation efforts, and a glancing mention in a recent article by Paschalis Kitromilides:

I did want to use a passage to illustrate the language of the time; that’s always tricky with Bible translation, which tends to linguistic conservatism at the best of times—let alone in Modern Greek, under the heavy shadow of the original. I thought about 1 Cor 13, which aside from being the passage everyone knows contains that delightful crux at verse 3 which gave birth, I have argued, to a brand new tense of Greek.

(Andrew Malone’s recent paper on the crux has the incredibly good taste to cite my paper. And/or, Andrew Malone has the incredibly good taste to be a friend of mine…)

But Paul is Paul, whatever language you translate him into, and the translation was as a result too formal to illustrate what I wanted it to. The same goes for the other recommendation I had, Ephesians 3 (which would have had the added advantage of being a shoutout to Mike Aubrey’s Ἐν Εφέσῳ blog on New Testament Greek linguistics.)

So I opened up the Gospels volume of the recent edition semi-randomly, and came across the Little Apocalypse in Mark. There’s a fair bit of archaism to be seen still; but not surprisingly, its language was vivid enough to illustrate the grammatical points I was after. I’ll post a grammatical analysis as I did with Chantakites; and if anyone’s interested, I’ll go through the photocopies I have for more information about the translation.

Mark 13:1-22.

1 Και εβγαίνοντας από το ιερόν ο Ιησούς, λέγει τον ένας από τους μαθητάς του: «Διδάσκαλε, για δες, τι λογής πέτρες, και τι λογής οικοδομήματα!»
2 Και απεκρίθη ο Ιησούς και λέγει τον: «Βλέπεις ετούτες τες μεγάλες οικοδομές; Δεν θέλει απομείνει πέτρα απάνου την πέτραν οπού να μην χαλασθεί».
3 Και καθεζόμενος αυτός εις το όρος των Ελαιών, αγνάντια του ιερού, τον ερωτούσαν κατά μόνας, ο Πέτρος και ο Ιάκωβος και ο Ιωάννης και Ανδρέας:
4 «Διδάσκαλε, ειπέ μας πότε θέλουν γένει ετούτα; και τι είναι το σημάδι όταν μέλλουσιν ετούτα όλα να τελειωθούν;»
5 Και ο Ιησούς, έστοντας να τους αποκριθεί, άρχισε να τους λέγει: «Έχετε τον νούν σας να μην σας πλανέσει κανένας.
6 Διατί πολλοί θέλουσιν έλθει εις το όνομά μου να λέγουν ότι “Εγώ είμαι [ο Χριστός]„, και θέλουν πλανήσει πολλούς.
7 Και όταν ακούσητε πολέμους και ακοάς πολέμων, μην συγχυσθείτε· διατί κάμει χρεία να γενούσιν ετούτα—αμή ακόμη δεν είναι το τέλος.
8 Διατί θέλει σηκωθεί έθνος απάνου εις άλλο έθνος· και βασιλεία απάνου εις άλλην βασιλείαν· και θέλουσι γένει σεισμοί κατά τόπους· και θέλουσι γένει πείναι και σύγχυσες.
9 Ετούτα είναι αρχές των πόνων. Και φυλάγετε εσείς του λόγου σας· διατί θέλουν σας παραδώσει εις τα συνέδρια, και εις τες συναγωγές θέλετε δαρθεί· και θέλουν σας πάγει [42] ομπροστά εις τους αυθεντάδες και βασιλείς δια λόγου μου, εις μαρτυρίαν αναντίαν τους. [43]

• [42] ή θέλετε σταθεί
• [43] ήγουν να μην ημπορούν να απολογηθούσι

10 Και ανάγκη είναι να κηρυχθεί πρώτον το ευαγγέλιον εις όλα τα έθνη.
11 Και όταν σας υπάγουν να σας παραδώσουν, να μην μεριμνάτε πρωτύτερα τι να ειπείτε, μηδέ μελετάτε· αλλά εκείνο οπού σας δοθεί εκείνην την ώραν, τούτο λαλείτε· διατί δεν θέλετε είσται εσείς οπού λαλείτε, αλλά το Πνεύμα το Άγιον.
12 Και θέλει παραδώσει αδελφός τον αδελφόν εις τον θάνατον· και ο πατέρας το παιδί του· και τα παιδία θέλουν σηκωθεί απάνου εις τους γονείς τους και θέλουν τους θανατώσει.
13 Και θέλετε είσται μισημένοι από όλους δια το όνομά μου· αμή όποιος υπομείνει έως το τέλος, εκείνος θέλει σωθεί.
14 Και όταν ιδείτε το “σίχαμα της ερημώσεως„, εκείνο οπού είπεν ο Δανιήλ ο προφήτης, να στέκει εκεί οπού δεν πρέπει (εκείνος οπού το διαβάζει, ας γρικά), τότε εκείνοι που είναι εις την Ιουδαίαν ας φεύγουσιν εις τα βουνά.
15 Και εκείνος οπού είναι απάνου εις το δώμα, ας μην κατέβει εις το σπίτι του μηδέ να έμπει μέσα να πάρει τίποτες από το σπίτι του.
16 Και εκείνος οπού είναι εις το χωράφι, ας μην γυρίσει οπίσω να πάρει το ρούχον του.
17 Και αλίμονον εις τες εγκαστρωμένες και εκείνες οπού βυζάνονται εκείνες τες ημέρες.
18 Και παρακαλείτε να μην γένει το φευγατίον σας [εις την ώραν] του χειμώνος.
19 Διατί θλίψις έχει να γένει εκείνες τες ημέρες, οπού τέτοια δεν έγινεν από την αρχήν της κτίσεως, την οποίαν έκτισεν ο Θεός, έως τώρα, και μηδέ να γένει.
20 Και εάν ο Κύριος δεν ολιγόστευσε τες ημέρες εκείνες, δεν ήθελε σωθεί καμία σάρξ· αλλά δια τους διαλεμένους τους οποίους εδιάλεξε εκόντεψε τες ημέρες.
21 Και τότε, εάν σας ειπεί κανένας: “Να, εδώ είναι ο Χριστός„ ή “Να, εκεί [είναι]„, μην τον πιστεύσετε.
22 Διατί θέλουσι σηκωθεί ψευδόχριστοι και ψευδοπροφήται και θέλουσι κάμει [44] σημεία και τέρατα, εις το να πλανούν και να σύρουν (αν ήτον δυνατόν) και τους διαλεμένους.»

• [44] ήγουν δώσει